Uygarlığa beşiklik eden Anadolu topraklarında neredeyse kazma vurulan her yerden tarih fışkırıyor.  Dağlarımız taşlarımız adeta açık hava müzesi gibi. Kimi zaman temel kazısı sırasında, kimi zaman yol çalışmaları sırasında, kimi zaman da tarla sürerken tarihi eserler karşımıza çıkıyor. Bazen yağmalanıp yurtdışına da kaçırılabiliyor. Sonra da bunların Türkiye’ye iadesi için tonla para harcayıp hukuki mücadele ediyoruz.

***

En ilginç iade olaylarından biri alt yarısı Antalya müzesinde bulunan milattan sonra 2’inci yüzyıla ait Yorgun Herkül heykelinin üst yarısının kaçırıldığı ABD’den iadesiydi. Antalya’daki Perge Antik Kenti’nde 1980 yılında bilimsel kazılar sonucu alt yarısı çıkarılan Yorgun Herkül Heykeli’nin, üst yarısı 1990 yılında ABD’nin Boston Güzel Sanatlar Müzesi’nde ortaya çıkmıştı. Uzun uğraşlar sonucu 2011 yılında Türkiye’ye iade edilen heykellin üst yarısı Recep Tayyip Erdoğan’ın uçağı ile yurda getirilmişti.

***

Antalya Müzesinde alt yarısı ile üst yarısı birleştirilen Yorgun Herkül heykelinin ilk görüntüsünü de ben çekmiştim.  Heykelin alt yarısıyla üst yarısının buluştuğu o anla ilgili çektiğim fotoğraflar Akşam Gazetesi’nde manşetten yayınlanmıştı. O haberin ardından dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay ile dönemin Perge kazılarının başkanlığını yapan Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu ve heykelin iadesi için mücadele eden sinema oyuncusu Salih Güney’in de aralarında bulunduğu çok sayıda kişinin katıldığı törenle Yorgun Herkül  müzede teşhir edilmeye başlanmıştı.

***

Bizim gibi komşumuz Yunanistan da yurtdışına kaçırılan eserlerden yana dertli. Geçtiğimiz hafta  Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis İngiltere’deydi. Programında İngiltere Başbakanı Rishi Sunak ile de bir görüşmesi vardı.  Miçotakis gazetecilere yaptığı açıklamada İngiltere başbakanı ile yapacağı görüşmede Osmanlı İmparatorluğu döneminde Atina'dan İngiltere'ye götürülen "Elgin Mermerlerinin iadesini talep edeceğini açıklayınca iki ülke arasında kriz çıktı. İngiltere başbakanı Miçotakis’in randevusunu iptal etti.  İki ülke arasında kriz yaratan Elgin mermerlerinin hikayesini anlatacağım burada…

***

Yunanistan’ın başkenti Atina’ya hakim bir tepeye milattan önce beşinci yüzyılda yani bundan 2 bin 500 yıl kadar önce Parthenon adı verilen bir tapınak inşa edilmişti. Atinalı devlet adamı Perikles tarafından Perslere karşı elde edilen zaferin anısına Atina şehrinin koruyucusu tanrıça Athena adına inşa edilen bu tapınak, “yukarı şehir” anlamına gelen Akropolis adı verilen bu tepedeydi. Akropolis tanrı ve tanrıçaların yaşadığı bir şehirdi. Burada inşa edilen Parthenon Tapınağı’nın üzerinde Yunan mitolojisiyle ile ilgili başta Athena olmak üzere çok sayıda heykel ve kabartmalar vardı. Ancak bu tapınak Hristiyanlığın kabul edilmesi üzerine milattan sonra 6’ıncı yüzyılda kiliseye çevrilmişti. Atina Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra ise 1460 yılında kiliseden camiye dönüştürülen Parthenon,  17’inci yüzyılda ise mühimmat ve barut deposu yapılmıştı.

***

Osmanlı İmparatorluğu o yıllarda Venedik’le savaş halindeydi. Eski bir mabedin mühimmat deposuna dönüştürülebileceğini Venediklilerin düşünemeyeceği zannediliyordu. Ama öyle olmadı. 1687 yılında General Francesco Morosini komutasındaki Venedik ordusu tarafından Parthenon top ateşine tutuldu. Barutun da infilak etmesi sonucu Parthenon’da büyük bir patlama meydana geldi. Bombalı saldırıya uğrayan Parthenon harabeye döndü. Üzerindeki heykeller, kabartmalar da meydana gelen patlama nedeniyle zarar gördü. Bunun üzerine 19’uncu yüzyılın başlarında İngilizler, Osmanlı İmparatorluğu'nun izniyle Parthenon tapınağından hayatta kalan heykelleri çıkardı.

***

1801 yılında İngiliz elçisi Lord Elgin geriye kalan heykellerin yarısını, iddiaya göre Osmanlı devletinin izniyle, İngiltere’ye nakletti. Heykeller 1807’de Lord Elgin’in geçici müzesinde sergilendikten sonra 1817’de British Museum’a satıldı. O günden bu yana da Parthenoından götürülen eserler bu müzede teşhir ediliyor.  Yunanistan ise 1980 yılından bu yana Parthenondan alınıp götürülen heykelleri Atina’ya geri getirmeye çalışıyor. Lord elgin tarafından İngiltere’ye götürüldüğü için bu mermerden yapılan eserlere “Elgin Mermerleri” deniyor. 

***

Bu eserlerin Yunanistan’a ait olduğunu belirten Yunanistan Başbakanı Miçotakis Elgin Mermerleri için “Mevcut durum Mona Lisa'yı ortadan kesip iki ayrı yerde sergilemeye benziyor" diye açıklama yapınca, aklıma üst yarısı kaçırıldığı Amerika’dan Türkiye’ye iade edilip Antalya’da alt yarısı ile buluşan Yorgun Herkül’ün hikayesi geldi. Mona Lisa hiçbir zaman ikiye bölünüp götürülmedi. Ama ikiye bölünen herkülün yarısı ABD’ye kaçırıldı. Yıllar sonra geri getirilebildi. Dileriz ki Yorgun Herkül gibi tüm kaçırılan tarihi eserler ait oldukları topraklara iade edilir. Halen Türkiye’den yurtdışına kaçırılan binlerce eser var. Bunların iadesi için Antalya Tanıtım Vakfı Başkanı Yeliz Gül Ege de çok önemli çalışmalar yapıyor. Dilerizki aynı duyarlılığı tüm dünya gösterir, tarihi eser kaçakçılığı da sona erer.