Bu hafta sizlere kültürel kimliğimize ait unsurlardan biri olan Umay Ana inancından bahsetmek istiyorum. Umay Ana, Türk mitolojisinin en önemli değerlerinden biridir. Mitolojik unsurlar ait oldukları toplumun bilinçaltından çeşitli şekillerle açığa vurularak, toplumdaki bireylerin inanış ve uygulamalarında kendisini göstermektedir.

***

Dolayısıyla bilinçaltından gelen, arkaik ve ilahi özellik taşıyan bu unsurlar toplum üzerinde her zaman büyük bir etkiye sahiptirler. Çünkü mitler yersel ve göksel simgeler vasıtasıyla Tanrının tecelli etmesi ve tezahürleridir. Bu sebeple insanoğlunun kutsal olana duyduğu ihtiyaç ve onunla iletişim içerisinde olma isteği, mitolojik unsurların nesiller arasında aktarımını ve insanın sürekli olarak kutsalla dayanışma içinde bulunmasını sağlamaktadır.

Neticede; bir toplumun manevi değerlerini yansıtan gerçek ve kutsal kabul edilen mitler halkın içerisinde çeşitli unsurlarıyla, farklı inanış ve uygulamalarla varlığını sürdürmektedir. İşte bu unsurlardan biri de biz Türklerde kabul görmüş “Umay Ana” inancıdır.

***

Umay, kadının hamilelik döneminde, doğum sırasında ve doğumdan sonra çocuğun büyüyünceye kadar geçen süre içerisinde onu kötü iyelerin her türlü kötülüklerinden koruyup gözettiğine, himaye ettiğine inanılan iyedir (koruyucu ruhtur). Bunlara ilaveten çocukların üzerinde bulunan doğum lekeleri de Umay Ana ile ilişkilendirilerek “Umay Ana’nın el izi” şeklinde uğurlu ve kutsal sayılmakta ve bu izlere sahip çocukların mutlu olacağına inanılmaktadır. 

Umay adının ve özelliklerinin Orhun Abidelerinde ve Türk kültür tarihinin mihenk taşlarından Divanu Lügat’it Türk’te geçiyor olması, Türk toplumu içindeki varlığının belgeleri olması bakımından önemlidir.

***

Bilindiği gibi kültürleri silip yok etmek oldukça güçtür. Binlerce yıllık bir kültürü üzerinde barındıran mezar taşlarının şekilleri ve verdikleri bilgilerle bir tarih arşivi olduğunu hemen hemen her yazımda dile getiririm. Antalya’mızda bir mezarlıkta rastladığım, Umay Ana inancından izler taşıyan bu mezar taşının da bize aktarmak istedikleri çok değerli…

***

Gördüğüm kadarıyla bu mezar taşı bir küçük çocuğa ait ve tahminimce yakınları tarafından gideceği yerde Umay Ana’nın onu koruması, kollaması dilenmiştir. Benim bu görüşümü destekler nitelikte Köktürk dönemine ait bazı mezarlarda üç dilimli taç bulunan mezar taşlarına rastlanmıştır. Öyle ki Umay Ana üç dilimli taç şeklindeki başlıkla tasvir edilir.

Yaşam, ölüm ve ölüm sonrası hayatla ilgili derin ve gizemli anlatımların yüklü olduğu mezar taşlarını bir de bu gözle görelim. Çünkü onlar geçmişle gelecek arasında mükemmel bir köprü vazifesi görürler…