Yüzyılların kültürel birikiminin bir yansıması olan ve nesilden nesle aktarılarak günümüze kadar gelebilen servi motifinin mezar taşları üzerindeki anlamlarına değinelim bu hafta.

***

Yeryüzünün en yaygın inançlarından birisi olan ağaç kültü bütün dünya mitolojilerinde olduğu gibi Orta Asya İslam öncesi Türk kültürünün de temel ögelerinden birini oluşturmuştur.

***

Şöyle ki; Türk yaradılış kozmogonisine göre ilk insan dokuz budağı olan bir ağacın altında yaratılmış. Adına hayat ağacı denilen bu ağacın yeryüzünün merkezinden tanrı katına yükselerek yer ile gök arasında bağlantı kurduğuna inanılmış, aynı ağaç gökyüzündeki ve yeraltındaki ruhların bir geçiş yolu olarak da kabul görmüş.

***

Dünya kültürlerine göre Türk kültüründe çok daha zengin ve geniş bir yer edinmiş olan hayat ağacı, hayatın başlangıcı ve sonucu, insanların kaderi ve günlük hayatları ile hep ilişkilendirilmiştir.

***

İşte bu hayat ağacı tanımlamasında birçok ağaç türü içinde ön plana çıkan ağaçlardan birisi servi ağacıdır.

***

Eski Türk inancına göre servinin bulunduğu bölge tanrıya dua edilecek yer olarak algılanmakta, bu ağacın ormanlarda insanlara ve birçok canlıya hayat verdiğine inanılmakta idi. Ebediyetin sembolü olan servi ağacı daima yeşil kalması ile aynı zamanda ölümsüzlüğün sembolü olmuş ve atalarının ruhlarını göğe kavuşturmada araç olarak görülmüştür.

***

Ayrıca, servi ağacı zengin reçine ve bazı kimyasal maddeler ihtiva ettiğinden güzel bir kokuya sahiptir. Odununda bulunan kesif kokulu asal yağlarının kötülükleri, hatta ölünün kendi kokusunu bile bu ortamdan uzak tuttuğu ve böylece ahirete daha güvenli bir geçişi sağlayacağı inancı vardır.

***

Bu güzel kokulu reçinesi sayesinde kendisini her türlü etkiye karşı korurken mezarlıklarda toprakta meydana gelen biyolojik faaliyetler nedeni ile ölü beden kokusunu da ortadan kaldırmaktadır.

***

Ancak daha önemli etkisi; ölülerin çürümekte olan cesetlerinin meydana getirdiği amonyak gazını henüz toprakta iken temizleyip havaya karışmasının önüne geçmesidir.

***

Mezar taşlarında görülen başı eğik servi ağacının anlamına gelince, ölenin ardından boynu bükük kalmayı, sabretmeyi ve yaradan karşısında boynu bükük olmayı ifade etmektedir diyebiliriz.

***

Son olarak, İslam öncesi Türk kültüründe kutsal ağaç olarak kabul gören servi, İslam sonrası dönemde tasavvuf düşüncesindeki cennet ağacıyla özdeşleşmiş, hem dünya hem de ahiretin sembolü olarak rağbet görmüştür.