Dilimizde ev bark sahibi olmak gibi bir ifade olduğu herkesçe malum, evin ne olduğu bilinir de, barkın ne anlama geldiği biraz belirsizdir. Bu hafta bu konuyu sizlerle paylaşmak istedim. Dilimize adeta pelesenk olmuş “ev bark” sözcükleri ikileme dışında kullanıldığında ev, “hayatta olanlara”; bark ise “ölmüş olanlara” ilişkindir.
Türk dünya görüşünde ev, orta dünyanın kozmosu iken; bark, diğer dünyanın kozmosu olarak yorumlanabilir. Deyimlere yansıyan “evi barkı yıkılmak”, “evi barkı bozulmak” gibi ifadeler, anlamlandırıldığında hem yaşadığımız dünyanın hem de öldükten sonraki hayatın devam edeceğine inanılan yaşamın esenliğini akla getirir.
***
Bu bağlamda eski Türkler, kurganları, mezarları, türbeleri
ölen kişilerin sonraki hayatları için barınak/ev olarak düşünmekteydiler. Bu
bağlamda toprağın üst kısmı evin dışını, toprağın altında kalan kısım ise evin
içini sembolize etmekteydi.
***
Türklerin kendi ölülerinin mezarlarına “bark” dedikleri küçük bir ev yaptırdıklarından bahseden Türk bilimci Bahaeddin Ögel, Kültigin için yapılan barkların taştan olup oymalarla süslendiğini, içinde yazıtların olduğunu, Gök Tanrı için sunulacak kurbanlar için bir sunak bulunduğunu ve ölünün bir resmi ile heykelinin saklandığını nakletmiştir.
***
Aynı şekilde İbrahim Kafesoğlu’nun da aktardığı üzere
özellikle Türk kültüründe büyüklerin hususî kabirleri yapılmış ve üstlerine
bark denilen binalar inşa edilmiş, barkın iç duvarlarına da ölünün hayattayken
katıldığı savaşlara ait sahneler resmedilmiştir.
***
Köktürkçe’de “türbe, anıt-kabir” demek olan bark’ın kelime
kökü, ba-r- olup “bir kimseyi, bir şeyi bir yere bağlamak, korumak, muhafaza etmek,
siper altına girmek” demektir. Bu şekliyle korunaklı bir yer olan türbeye de
anlamsal olarak uygundur.
***
Sonuç olarak ölmüş atalara ilişkin inanış ve uygulamaların
yaşatıldığı mekanlardan olan barklar, günümüzde Anadolu’daki yatır ve
türbelerin en eski kaynaklarını oluşturmaktadır.
***
Yararlanılan Kaynak: MOTİF ULUSLARARASI GENÇ HALKBİLİMCİLER
VE TÜRK DÜNYASI KONGRESİ 15-16 Mayıs 2019/ESKİŞEHİR- BİLDİRİ TAM METİNLERİ
KİTABI
SON SÖZ
Anadolu Türk kültüründe mezar gelenekleri araştırılırken
Orta Asya’dan Anadolu’ya bir hat çizilip, söz konusu yerlerin kutsal mekanın
dönüşümü bağlamında incelenmesi yeni sonuçlar elde etmemizi sağlayabilir.
