İnsanlığın bilinen en eski sembollerinin başında gelen ve kaynağı Paleolitik dönemlere kadar uzanan gamalı haç (Oz Damgası) ve çarkıfelek sembolü atalarımızın, “iyiliği”, “doğruluğu”, “koruyucu gücü temsil etme” gibi zengin anlamlar yükleyerek kullandıkları motifler olduğunu söyleyebiliriz.

***

Güneş ve güneş ışınlarıyla bağdaştırılan her iki sembolün de anlamları küçük değişikliklere uğramakla beraber özü günümüze kadar gelmiştir. Hareketi ve devinimi ifade eden bu semboller, atalarımızca “ebedi yaşam döngüsü”, “tanrıdan gelen tanrıya dönecektir” şeklinde yorumlanır.

İkinci Dünya Savaşında Alman Nazilerin kullandığı Gamalı Haç olarak bilinen sembol gerçekte biz Türklere ait Gök-Tanrı inancına ait kökleri on binlerce yıla dayanan bir semboldür. Eski Türklerde ‘’Bir güneş sembolü olan Oz Damgası/Swastika’nın sözcük anlamı kendi kendine var olandır demiştik. Yine Çarkıfelek diye isimlendirilen sembolün nerede, ne zaman ortaya çıktığı kesin bilinmese de bu motif Gamalı Haç (Swastika) motifinden gelişmiş olup birçok versiyonu mevcuttur.

***

Farklı coğrafyalarda farklı anlamlarda kullanılan ancak yaygın olarak “hareket” ve “dönüşüm”ün sembolü olan bu motif İslam öncesi Türk kültüründe kozmolojik özelliği ile ön plana çıkmıştır. Eski Türk inancında “ebedi yaşam döngüsü”nü diğer bir deyişle doğumun ve ölümün sonsuz döngüsünü temsil eder. Çarkın her dönüşü, dünyada bir yaşam döngüsüdür.

Farsça “çark ” ve Arapça “felek ” sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Çark, bir eksen etrafında dönen tekerlek; felek ise gök, gökyüzü, sema, dünya, alem, talih, şans gibi çeşitli anlamlara gelmektedir. Anadolu’da yaygın olarak kullanılan “feleğin çarkından(çemberinden) geçmek” deyimi, içinde olumlu ve olumsuz iki anlamı da taşır.

***

Feleğin çarkı bir yandan “öğüten, yok eden” kötü talih, diğer yandan “büyüten, çoğaltan” iyi talih anlamlarıyla ön plana çıkar. O çarktan geçebilenler bilgeliğe erişir, tecrübe sahibi olur, dert çekmiş, acılar görmüştür ancak, yaşamın iyi-kötü tüm yanlarını da öğrenmiştir. Mevlevilikte, önemli ritüellerden biri olan “Semah Dönmek ” gök, gökyüzü, felek gibi çeşitli anlamları olan “sema” sözcüğünden gelmektedir ve svastika ile çarkıfeleğin anlamıyla örtüşen bir ritüeldir.

Semah dönmek, sembolik olarak kâinatın, evrenin oluşumunu, insanın yaradana olan aşkı ile harekete geçişini ve kulluğunu idrak edip, tasavvufta insanın ulaşabileceği en üst makam olan “İnsanı Kâmil” e doğru yönelişini ifade eder. Bir elin göğe, diğer elin yere işaret ediyor olması sembolik olarak gökyüzüyle yeryüzünü tanrısal çizgide birleştiren bir ifade biçimidir.

***

Bu aynı zamanda svastikanın dönüş yönüne işaret eden kollarının da bir taklidi gibidir. Mezar taşlarında ve mimaride görülen çarkıfelek motifi dünyanın ve evrenin devinimini, kaderi, sonsuzluğu ve ölümsüzlüğü simgelemektedir diye özetleyebiliriz.

SON SÖZ

Peki, sonsuzluğu temsil eden bu motif neden mezar taşlarında da karşımıza çıkar? Bunun sebebi, gelip geçici hayattan sonsuzluğa kavuşma arzusu olmalıdır.