İnsanoğlu, tarihin her döneminde bazı canlı varlıkların, hayali yaratıkların, bitkilerin, geometrik şekillerin ve nesnelerin bir takım büyülü güçlere ve sembolik anlamlara sahip olduklarını düşünerek, bunlara bazı özel anlamlar yüklemiştir.
***
Böylece sanatçı, bir yandan yaptığı sanat eserini süslerken, diğer yandan da bu motiflere yüklediği anlamlarla onları sembolleştirip bir değer katarak kutsallaştırma çabası içine girmiştir.
Örneğin, mezar taşlarının yüzeylerine işlenen kimi motifler (at, tüfek, kılıç, saz, tarak vs.) birer süsleme elemanı olmanın dışında, mezar sahibinin kadın veya erkek oluşuna, hayatta iken ne tür meslek veya mesleklerle uğraştığına, hatta kişinin kahraman veya savaşçı bir kimliğe sahip olup olmadığına işaret eden sembollere dönüşmüştür.
***
Netice itibarıyla, motiflerin arka planındaki ikonografik çözümlemeleri doğru yapıldığında üzerinde yer aldıkları sanat eserlerine estetik görünüm kazandırmanın yanı sıra zengin ikonografik anlamları ile gizemli bir dünyayı gözler önüne serdikleri de anlaşılmaktadır.
***
Bu motiflerin arasında Kün-Ay, yani Güneş-Ay adlı bir tamga vardır ki, Türkler bunu eski dönemde bayraklarında bile kullanmışlardır. Bu simge Göktürk ve Hun dönemine ait paralarda da görülür. Hakasya'da bir kaya resim alanında da yine Kün-Ay tamgasına rastlanır.
***
Türk mitolojisinde Hunlarda, Altay destanlarında ve Göktürklerde güneşe ve aya saygı gösterilmiştir. Yıldızlar geceleri vakti öğrenme, yön bulma, mevsimlerin gelişini ve tabiat olaylarını tahmin etmek için kullanılmıştır. (Ögel 1993:487). Ay ile Güneş’in insanoğlunu her zaman gözaltında tuttuğuna ve onları kötü yola sapmadan koruduğuna inanılmaktadır.
***
Ay soğuğun, Güneş de sıcağın sembolüdür. Mısır’daki Türk-Memluk efsanesinde Ay-Ata ve Ayva hatun ile türeyiş anlatılmaktadır. Anadolu’daki “Ay-Dede” kültü bu inanışa dayanmaktadır. Cengiz Han’ın atalarında olduğu gibi aydan türeme efsaneleri de vardır.
***
Özellikle Batı’da Venüs, Ön Asya ve Yakutlarda Zühre adı verilen Tan-Çoban-Çolpan veya erte-sabahyıldızı Türklerde de güzellik sembolüdür. Kırgızlarda “Zühre Ayın kızı”, Anadolu’da “Ak yıldız” denmesinin sebebi bu yıldızın doğuşunun aydınlığın habercisi olmasına bağlanmaktadır (Ögel 1995:187-204).
***
Bu mitolojik inanışlardaki ifadelerden de anlaşılacağı gibi güneş, ay ve yıldız Orta Asya’dan gelen sembolik anlamlara sahiptir. Hem güneş, hem de gün manasına gelen kün kelimesi, ay ile birlikte kullanıldığında “görüşmek” (güneş ile hilâlin gökte beraber görünmesi) anlamına gelmektedir.
***
Bununla birlikte kün-ay; Kök Türkler (Göktürk), Uygurlar, Hakani Türkler döneminde ve sonrasında hükümdarlık simgesi olarak da kullanılmıştır (Esin 1970:315-354).
