İnsanlık tarihi kadar eski olan ölüm olgusu akıl sahibi her insanın üzerinde düşündüğü ve çeşitli yorumlar getirdiği bir realitedir.

İnsan tabiatı gereği yokluğu ve yok olmayı sevmeyip ebediliği ve ebedi olmayı arzu eder. Ölüm karşısındaki tedirginlik insanın ebediyete olan özlem ve eğiliminin bir ürünüdür diyebiliriz.

Eski Türkler ölümü, ruhun bedeni terk etmesi şeklinde ele almakta, bedenden ayrılan ruhun, dünya hayatında sergilediği tutum ve davranışlar doğrultusunda, ya Tanrı katına ya da yer altı dünyasına doğru yöneldiğine inanmaktadırlar.

Uç-: “Uçmak, gökyüzüne yükselmek” anlamında olan uç- fiili mecazi olarak ölümü ifade etmektedir. Burada ruh bir kuşa benzetilmektedir. Prof. Dr. Osman Nedim Tuna ruhun ya da canın kuşa benzetilmesini eski Şaman inancına bağlamaktadır.

Eski Türklerde kaçınılmaz olan ölüm, bir anlamda ölümden sonraki hayatın başlangıcı için bir gereklilikti. Türklerin ölüm yerine Orhun Abidelerinde “kergek boldı” yani “ gereken oldu” anlamındaki ifadeyi kullanmaları bunu göstermektedir aslında.

Bununla beraber “uça bar-: uçup gitmek” ifadelerinden ruhun göğe yükselmesi düşüncesi olduğunu anlıyoruz . “Ölüm Göktürklerde uça barmak yani uçarak gitme sözü ile söylenir. Onlar ruhun uçup Tanrı katına gittiğine inanırlardı.

Bir de tanrının takdiri vardı. Bu anlayış da, “kergek boldı”, yani “gerekli oldu” sözüyle karşılanıyordu. Göktürklere göre kişi oğlu hep ölümlü türemiş idi. Bunun için Tanrı yaşar, insan da ölürdü.”

Mezar taşları bir kentin yaşayışını beyan eden vesikalardır. Mezar taşlarına yazılmış yazılar sadece mevtanın ardında bıraktıkları duyguları, özlemleri göstermekle yetinmeyip o kentin geçmişini ve kültürel inşasını da belgeler diyerek sözlerime nokta koymak gereğini duyuyorum.