TCMB’den Parasal sıkılaşma analizi

TCMB'de Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından hazırlanan "Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları" başlıklı analiz, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi'nde yayımlandı.

Son dönemdeki parasal aktarım mekanizmasını daha iyi anlamak amacıyla farklı gelir gruplarındaki tüketim harcamaları incelenen analizde, sıkı para politikasının, hanehalkının tüketim harcamalarını gelir düzeylerine bağlı olarak farklı biçimlerde etkilediği belirtildi.

Analizde, "Tasarruf imkanı daha fazla olan bireylerin yüksek mevduat getirileri sonucu harcamalarını azaltması beklenirken, talebi krediye duyarlı bireylerin harcamalarının ise yükselen kredi maliyetleriyle yavaşlaması beklenir. Bu yazıda, son dönemdeki parasal aktarım mekanizmasını daha iyi anlamak amacıyla farklı gelir gruplarındaki tüketim harcamalarını inceliyoruz" ifadelerine yer verildi.

Gelir gruplarına göre harcama kalıplarının Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi verileri ile izlenilebildiği kaydedilen analizde, ancak bu verilerin yıllık olarak yayımlandığı ve son verinin 2023 yılına ait olduğu hatırlatılarak, gelir gruplarına göre harcamaların zamanlı bir şekilde ve yüksek bir frekansta doğrudan gözlemlenemediği aktarıldı.

Analizde, bu nedenle 2024 yılına da ışık tutacak dolaylı bir yöntem izlendiği bildirildi.

İlk olarak, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde yer alan ürünlere tüketicilerin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir ürün için temsili tüketici gelirinin hesaplandığı belirtilen analizde, devam eden süreç şöyle anlatıldı:

"Ardından her bir ürünü ilgili sektör ile eşleştiriyoruz ve ürünlere yönelik talebi ölçmek amacıyla incelenen dönemdeki perakende sektörü ciro ve satış hacmi verilerini kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüketici gelirini kullanarak perakende alt sektörlerini yüksek, orta ve düşük gelir grubuna hitap eden ürünler olarak üç kategoriye ayırıyoruz. Son olarak, sektörlerin cirolarını bu kategorilere göre toplulaştırıp gelir grubu bazlı ciroları ve satış hacimlerini elde ediyoruz."

Analizde, ciroların zaman içindeki seyri detaylı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın parasal sıkılaşmayla birlikte tüm kategorilerde gerilediğinin gözlendiğine işaret edildi.

Söz konusu gerilemenin yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde daha belirgin olduğu, sıkılaşmanın başlamasından hemen önce 2023 yılının ikinci çeyreğinde yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yıllık ciro artışının düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken parasal sıkılaşma ile birlikte her iki ürün grubundaki artış oranlarının benzer seviyelere gerilediği ifade edildi.

Analizde ayrıca, parasal sıkılaşma ile birlikte yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde ciro artışlarının düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın altına indiği, bu durumun özellikle yüksek gelir grubundaki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ettiği kaydedildi.

Satış hacimlerine bakıldığında da benzer bir resimle karşılaşıldığı belirtilen analizde, "Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki değişim parasal sıkılaşma öncesinde düşük gelir gruplarındaki yıllık değişimin yaklaşık 3 katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın seviyelere geriliyor. Diğer bir ifadeyle yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki satışlar, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlere göre parasal sıkılaşmadan reel olarak daha fazla etkileniyor. Ancak cirodan farklı olarak, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki artış oranı diğer ürünlerin bir miktar üzerinde. Bu gözlem, ürün gruplarının göreli fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret ediyor." ifadeleri kullanıldı.

Analizde, özetle, parasal sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamalarının tüm gelir gruplarında yavaşladığı ve en belirgin yavaşlamanın ise parasal sıkılaşma öncesinde diğer gruplara kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde gerçekleştiği vurgulandı.

AA