SOSYAL, BEŞERİ VE EKONOMİK FAKTÖRLER

Bitki örtüsü yerleşmeler üzerinde etkili olan doğal faktörlerden biridir. Bilindiği gibi sık ormanlar, çalı ve fundalık alanlar nüfus ve yerleşme dokularını sınırlandırmaktadır. Bunun yanında bitki örtüsünün çok zayıf olduğu çöller, çok yüksek alanlar ve kutup bölgeleri dünyada nüfus ve yerleşmelerin en seyrek olduğu alanlardır.

Nüfus ve yerleşmeler üzerinde etkili olan doğal etkenlerden biri de topraktır. Verimli topraklar nüfus ve yerleşme yoğunlukları üzerinde olumlu etkiler bırakırken kayalık, kumluk, çakıllık alanlarla, su geçiren kalker (kireç taşı), jips (alçı taşı) kaplı araziler bu alanları sınırlandırmaktadır. Aşırı kireçli, tuzlu, jipsli ve marnlı topraklarda tarımsal üretim düşmekte dolayısıyla buralarda yerleşme yoğunlukları azalmaktadır.

Yerleşmelerin Seçiminde Etkili Olan Sosyal, Beşeri ve Ekonomik Faktörler

Başta nüfus hareketleri olmak üzere ekonomik faaliyetler yerleşmelerin kuruluş ve gelişmeleri üzerinde doğrudan ve dolaylı olarak etkide bulunurlar. Yeryüzünün muhtelif bölgelerinde geçim kaynakları yerleşmenin kurulması ve biçimlenmesinde son derece etkili olmaktadır (Atalay, 2011, 43).

Ayrıca tarihin çeşitli dönemlerinde baş gösteren karışıklık, isyan, terör, işgal, savaş, göç gibi olaylar sonunda insanların yerleşme düzenlerini derinden etkilemiş, yerleşmelerin düzeni bozulmuş, kimi yer değiştirmiş, kimi ise tamamen ortadan kalkmıştır.

Mesela, Anadolu’da16.yüzyıl sonlarında başlayıp 19. yüzyıla kadar devam eden Celali isyanlarının oluşturduğu güvensiz durum yerleşmeleri geniş ölçüde etkilemiş, normal zamanlarda ekonomik faaliyet sahalarına uygun dağılım gösteren kır yerleşim merkezleri, kuytu vadilere, hatta ormanlar içerisine gizlenmek zorunda kalmışlardır (Emiroğlu, 1970, 60).

Nüfus Hareketleri

İnsanlık tarihi boyunca gerek iklim değişikliği gibi doğal ve gerekse karışıklık, terör, göç, savaş gibi sosyal ve beşeri kaynaklı nüfus hareketleri yerleşme ve nüfus üzerinde en çok etkili olan sebepler olmuş, zaman zaman bu düzenleri temelinden sarsmıştır.

16. yüzyılda Anadolu’da baş gösteren karışıklık, isyan ve savaşlar yerleşme düzenini kökten sarsmıştır. Son yıllarda Irak, Suriye ve Filistin gibi Ortadoğu ülkelerinde çıkan karışıklık, terör ve çatışmalar birçok yerleşmeyi yerle bir etmiş, burada yaşayan milyonlarca insan zorunlu göçlere maruz kalarak yer değiştirmiştir.

Komşu ve diğer ülkelere göç eden bu insanların barınma sorunlarının hal edilmesi için binlerce çadır ve konteyner yerleşmeler oluşturulmuştur. Bir yandan binlerce yıldır yaşadıkları yerleşmeler terk edilip viraneye dönerken, sığındıkları yerlerdeki birçok yerleşmelerin düzenlerinin değişmesine de sebep olmuşlardır.