Akdeniz Üniversitesi'nden Prof. Dr. Fahri Işık ve eşi Havva İşkan Işık'ın 32 yıl başlattığı kazılarda bugüne birçok eserin ortaya çıkarıldığı Antalya'nın Kaş ilçesindeki Patara Antik Kenti'nde yer alan, Osmanlı döneminin ilk telsiz-telgraf istasyonunun, 2'nci Abdülhamid'in tahta çıkışının 30'uncu yıl dönümü olan 31 Ağustos 1906'da resmi açılışı yapıldı. Osmanlı yönetimindeki Libya'nın Derne Limanı ile 850 kilometrede mesafedeki Patara Limanı arasındaki haberleşmeyi sağlamak için kurulan istasyon, Avrupa'nın en uzun mesafeli ilk telsiz-telgraf şebekesi özelliğini taşıyor.

TRABLUSGARP SAVAŞI'NDA BOMBALANDI

Döneminin en iyi haberleşme cihazları ve en son teknolojisiyle donatıldığı belirtilen ve Trablusgarp Savaşı sırasında İtalyan ordusunun bombalayarak kullanılamaz hale getirdiği Patara Telsiz Telgraf İstasyonu'yla ilgili restorasyon sürecinde yeni bulgular ortaya çıktı.

Restorasyonu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Antalya Valiliği ve Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı'nca Yatırım İzleme Koordinasyon Başkanlığı (YİKOB) üzerinden devam eden ve teşhir tanzime hazırlanan istasyon ile ilgili Antalya Valisi Ersin Yazıcı başkanlığında toplantı yapıldı. Toplantıda, Patara Kazı Başkanı Prof. Dr. Havva İşkan Işık ile Akdeniz Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Dr. Diren Çakılcı, yakın zamanda ulaşılan yeni verileri sundu.

FOTOĞRAFLARI ÇEKEN FERİD BEY

Prof. Dr. Havva İşkan Işık ve Dr. Diren Çakılcı, istasyon inşaatının tamamlanıp, teknik kurulumun yapılmakta olduğu döneme denk düşen Mart 1906 tarihine ait Servet-i Fünun dergisinde Patara İstasyonu'nun fotoğraflarının yayımlanmış olduğunu, takip eden sayılarda istasyonun kurulumu ve teknik ayrıntılarına ilişkin bilgilerin yer aldığını açıkladı. Söz konusu fotoğrafların Osmanlı Devleti'nin yüksek mühendislerinden Ferid Bey olduğunu belirten Prof. Dr. Işık, şu bilgileri verdi:

"Ferid Bey Darüşşafaka'yı birincilikle bitirmiş, hemen akabinde devlet tarafından Paris'e yüksek eğitime gönderilmiş, bilhassa telgraf teknolojileri konusunda eğitim almıştır. Söz konusu tarihte kendisi Osmanlı Telgraf Fabrikası müdürü olup, Patara'daki yatırımı denetleme ve Alman firmadan teslim almak üzere Patara'da bulunmuştur. Bu nedenle elde ettiğimiz yeni fotoğrafların tamamı, onun tarafından çektirilmiş ve çoğunda kendisi de kadraja girmiştir."

YENİ FOTOĞRAFLAR HAYATİ ÖNEME SAHİP

Yeni fotoğrafların proje ile ilgili hayati öneme sahip olduğunu anlatan Prof. Dr. Işık, "Özellikle makine dairesinin dışarıdan ve içeriden yakın plan görüntülerini yansıtanlar. Bunlar sayesinde binanın mimari özellikleri başta olmak üzere telsiz-telgraf sistemi için kurulan kule, motor, makine ve teçhizat hakkında bilgiler elde edilmiştir. Ferid Bey yanında; istasyonun kurulumunda görev alan ve muhtemelen birisi Siemens sorumlusu Dr. Rosenthal olan 2 Alman memurun da fotoğrafını tespit etmiş olduk" dedi.

ANTEN DİREKLERİN AHŞAP OLDUĞU ORTAYA ÇIKTI

Servet-i Fünun'un takip eden diğer sayılarındaki Ferid Bey'e ait makalelerde, telsiz teknolojisinin nasıl çalıştığı ve Patara'da kurulan sistemle ilgili bilgilerin bulunduğunu da anlatan Prof. Dr. Işık, "Bu doğrultuda daha önce metal olduğunu tahmin ettiğimiz 4 adet anten kulesinin aslında ahşap olduğunu, 60 metre yüksekliğinde ve birbirlerine 80 metre açıklıkta inşa edildiklerini öğrendik. Antenlerin 4 adet olmasının sebebi ise haberleşme yapılacak olan Derne'nin uzaklığıyla ilgili. Kurulan anten sistemiyle Patara'dan 800 km uzaklığa kadar haberleşme imkanı elde edilmiştir. Makine dairesinde 25 beygir gücünde bir gaz motoru ve ona bağlı dinamo sayesinde 110 volt, 130 amper özelliklerinde bir elektrik akımı üretildiğini ve istasyondaki 60 akümülatörde depolandığı bilgisi bulunmaktadır. Akülerdeki elektrik teknik cihazlar ve özellikle Rumkorf bobinleri vasıtasıyla 300 volta kadar yükseltilerek, Spark transmitter ve Leyd şişelerinin de yer aldığı bir kurumla elektromanyetik radyo dalgaları yaratılmaktaydı. Bu sayede dünyada radiotelegraph veya wireless telegraph olarak bilinen bizim ise telsiz-telgraf olarak isimlendirdiğimiz sistem aktif hale getirilmiştir" diye konuştu.

RESTORASYON PROJESİ REVİZE EDİLECEK

Prof. Dr. Işık, "Tespit edilen bilgilere göre, sistemin kurulduktan sonra Derne ve Patara istasyonlarının birbirine karşı konumlanması ve makinelerin teknik ayarlarının yapılması çok zorlu olmuştur. Daha önce arşiv belgeleri sayesinde öğrenmiş olduğumuz pek çok bilgi, bu yeni verilerle birleştirildiğinde; istasyonlara dair aydınlatılamamış neredeyse tüm hususlara netlik kazandırılmıştır" dedi.

Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Birim Müdürü Cemil Karabayram ise Vali Ersin Yazıcı'nın, Abdülhamid döneminin en önemli yapıtlarından biri olan Patara Telsiz Telgraf İstasyonu'yla ilgili ulaşılan yeni fotoğraflar, teknolojik malzemeler ve teknik kurulumunu anlatan bilgiler ışığında restorasyon projesinin revize edilmesi talimatı verdiğini açıkladı. Ulaşılan bilgi ve belgelerin çok ciddi ve önemli veriler olduğunu belirten Karabayram, Vali Yazıcı'nın tarihi tüm verilerin yeniden değerlendirilmesi, telgraf istasyonunun gerçeğe en uygun şekilde ele alınması talimatı doğrultusunda, projenin revize çalışmalarına başladıklarını kaydetti.

DHA