ORKİDELER
Anadolu’da geçmişten günümüze kadar asırlardır tedavi amaçlı kullanılmakta olan salep sıtma, öksürük, kireçlenme, baş ağrısı ve yaralara karşı tedavi amaçlı kullanılmıştır.
***
Severek tükettiğimiz dondurma ve salep (içecek) hammaddesi bazı orkide türlerinin yumrularından elde edilmektedir. Orkide türlerinin toprak altı organları yumrulu veya rizomludur. Yumrulu orkideler her yıl iki yumru taşır.
***
Bir yumru bitkiyi kıştan bahara getirirken diğer yumru ise gövde oluşumuna yardımcı olmaktadır. Bir botanikçinin en çok karşılaştığı sorulardan birisi de çiçekçilerde satılan orkidelerin salep üretip üretmediğidir.
***
Çiçekçilerde satılan orkideler genellikle tropikal ülkelerde yayılışı olan, üretilerek satılan ve bir başka bitki üzerinde yaşayan türlerdir. Aynı zamanda tropikal orkide türlerinde yumru bulunmamaktadır. Bu yüzden salep de elde edilemez.
***
Antalya ili ormanlık ve makilik (çalılık) alanlarında gözlemleyebileceğiniz orkidelerin doğada yayılış alanlarını bulmaları ve çoğalmaları o kadar da kolay değildir.
***
Doğal orkide türlerinin tohumları toprağa düşse bile çimlenme olayı hemen gerçekleşmez ancak bir toprak mantarıyla etkileşerek çimlenmeyi sağlayabilir. Çimlenme sonucu ergin bir birey haline gelerek çiçek açması türden türe değişse de en az 5 yıl ve hatta bazı türlerde12 yıl sürmektedir.
***
Orkide türlerinin çoğu belli yasalarla korunsa da henüz çiçekteyken yumruları topraktan kullanılmak üzere toplanmaktadır. Toplanan orkide yumruları suyla güzelce yıkanarak temizlenir, iplere dizilir ve sütle kaynatılır. İyi bir kurutmanın ardından havanda dövülerek salep hazır hale gelir.
***
Bu şekilde hazırlanmış bir kilo salep için 1000 ila 4000 yumru kullanılmaktadır. Özellikle Antalya ve çevresinde toplanan yumrular hem yurt içine hem de yurt dışına ihraç edilmiştir.
***
Fakat yoğun talep ve tahribat sonucu nesli tehlike altına giren orkideler için Tarım Bakanlığı düzenlemeler yaparak ihracatı yasaklamıştır.
***
Dünya üzerinde sadece Antalya Kaş ilçesinde yayılış gösteren Likya Kaş Orkidesi salep elde etmede en çok tercih edilen orkide türlerinden biridir. Her yıl çok fazla yumru sökümü ve tahrip edilmesiyle Kaş bölgesinde sadece 250’den az bireyi kaldığı gözlemlenmiştir.
***
Nesli kritik ve tehlike altında olan Likya Orkidesi Akdeniz Üniversitesi ve Antalya Orman Bölge Müdürlüğü tarafından koruma altına alınmıştır.
SON SÖZ
Her yıl nisan ayının ilk haftalarında itibaren çiçeklenen orkideleri gözlemlemek için doğa yürüyüşlerine katılıp eşsiz güzelliklerine tanık olabilirsiniz.