KIRSAL YERLEŞMELER (2)

Yerleşmelerin çok büyük bir kısmını kırsal alanlarda yer alan mahalleler teşkil etmektedir. Türkiye’deki kırsal yerleşmelerin sayısının, 90’lı yıllarda yapılan bir tahmine göre 73 bin civarında olduğu belirtilmiştir (Doğanay, 1997, 259-260).

***

Ayrıca iklim ve yer şekillerinin kısa mesafelerde bile büyük değişikliklerin gösterdiği ülkede daimi yerleşmelerin dışında doğal, beşeri ve ekonomik yönlerden farklı yaşam ortamları arasında yıl içinde yer değiştiren çok sayıda geçici yerleşmeler bulunmaktadır.

Yerleşmelerin Yer Seçiminde Etkili Olan Coğrafi Faktörler ve Yanlış Yer Seçimlerinde Risk Analizi

İnsanlar yeryüzünde kendilerine yaşam alanı olarak seçtikleri yerleri rast gele seçmemişlerdir. İnsan yaşamı için elverişli doğal koşullara sahip alanlar, yerleşim yeri olarak seçilmiştir. İnsanların yeryüzünde yerleştikleri alanların bütününe “ökümen sahalar” denilmektedir. Ancak dünyanın her tarafı yerleşim sahaları halinde değildir. Yerleşim alanları, insan ve doğal ortam etkileşimini en güzel biçimde yansıtan coğrafi unsurlardır (Özçağlar, 2006, 74).

***

Her türlü su kütleleri, kutup bölgeleri, çok yüksek kesimler, aşırı dağlık, engebeli ve dik yamaçlar, çöl bölgeleri, balta girmemiş sık ormanlar, taşkın ve bataklık yerler yerleşim yerlerinin seçilmediği müstesna alanlardır. Bu alanların dışında kalan yeryüzünün her tarafında büyük ve küçük; sık, gevşek veya seyrek dokulu olarak çok çeşitli yerleşmelere rastlamak mümkündür.

***

Toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik durumları ile yaşadıkları çevrenin yapı malzemelerinin özelliklerine göre çeşitli mesken şekilleri ve bunların bir araya gelerek oluşturduğu çok çeşitli yerleşme tipleri ortaya çıkmıştır (Atalay, 2011, 43). Yerleşmelerin kuruluş yerlerinin seçiminde birbirinden farklı çok sayıda neden vardır. Bunları iki ana grupta toplanabilir. Doğal şartların oluşturduğu nedenler, beşeri ve ekonomik faaliyetlerin oluşturduğu nedenler.

***

Yerleşmelerin kuruluş yerlerinin seçilmesinde etkili olan doğal faktörlerin başında Jeomorfolojik şartlar gelir. Bunlar yükselti, bakı, eğim, ova, yamaç, plato, vadi, sırt, birikinti konisi ve yelpazeleri ile yapı malzemesi özellikleridir. Diğer doğal nedenler iklim özellikleri (sıcaklık, yağış, nem, rüzgâr); hidrografik durum (su fakirliği, su azlığı, su zenginliği); bitki örtüsü (orman, çalılık, step, çöl) ve toprak özellikleri olarak belirtilebilir.

***

Çeşitli nüfus hareketleri (terör, isyan, karışıklık, savaş, göç); başlıca ekonomik faaliyetler tarım ve hayvancılık (küçük ve büyük baş hayvancılık, avcılık, balıkçılık, arıcılık, kümes hayvancılığı), madenler ve sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm yerleşmelerin kuruluşunda ve gelişmelerinde etkili olan başlıca sosyal, beşeri ve ekonomik faktörlerdir.

***

Jeomorfolojik Faktörler

Yeryüzü şekilleri, insan faaliyetlerini kolaylaştırması veya zorlaştırması bakımından yerleşme yerlerinin kurulması ve gelişmesi üzerinde etkili olan en önemli doğal nedenler arasındadır. Bu bakımdan bir yerleşme yerinin seçilmesinde jeomorfolojik şartların mutlaka göz önünde bulundurulması gerekir.

***

Yerleşmeler, kuruldukları çeşitli jeomorfolojik konumları itibariyle ova, plato, dağ eteği düzlüğü, yamaç, vadi içi veya vadi boyu, sırt, birikinti konisi, seki (taraça), kıyı ve fay basamağı yerleşmeleri Özçağlar, 1997, 2) şeklinde sınıflandırılmışlardır. Jeomorfolojik nedenlere bağlı olarak kurulan yerleşmeler, konumlarına göre iki ana grupta toplanabilir.

1. Düzlüklerde (ova, plato, havza, vadi tabanı, birikinti konisi ve yelpazesi düzlükleri ve kıyılarda) kurulan yerleşmeler.

2. Eğimli alanlarda (etek, sırt, yamaç) kurulan yerleşmeler (Doğanay, 1997, 259-260).