İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE OLASI ETKİLERİ

Vadi tabanı düzlüklerinde kurulan yerleşmelerin, vadilerdeki bol temiz su kaynaklarından, verimli alüvyal topraklardan, vadileri takip eden yol güzergâhlarından ve yer aldıkları bölgenin nispeten elverişli iklim şartlarından yararlanma gibi avantajları vardır.

Ancak son zamanların gündem konularını teşkil eden iklim değişikliğinin yol açtığı aşırı yağışların sebep olduğu artan sel baskınları, yerleşim yeri olarak vadileri seçen yerleşmelerin korkulu rüyası haline gelmiştir.

Son zamanlarda merkezi ve yerel yönetimlerin büyük hatası olarak vadilerde oldukça riskli alanlarda konumlanmalarına göz yumulan yerleşme ve beşeri tesislerin sel baskınları sonucu büyük mal ve can kayıplarına maruz kaldığı gözlenmiştir. Ayrıca bu yerleşmeler aşırı yağışlarda heyelan, kaya düşmesi ve çığ riski gibi tehlikelerle karşı karşıya bulunmaktadırlar.

Bu olumsuzlukları gidermek için doğal afetlerde zarar görebilecek yerlere konut ve diğer beşeri yapıların kondurulmaması ile ilgili olarak radikal tedbirlerin alınması yanında, taşkınları önleyecek baraj ve göletlerin yapılması gerekir.

Yerleşmelerin en çok tercih edildiği jeomorfolojik üniteler arasında birikinti konisi ve yelpazesi düzlükleri yer almaktadır. Birikinti konileri ve yelpazeleri üzerinde, kaba malzemenin bulunduğu tepe kısmından tabana sızan suların, killi (geçirimsiz) materyalin bulunduğu etek kısımlarından yüzeye çok sayıda doğal kaynak suları çıkmaktadır.

Pek çok yerleşim biriminin birikinti konisi ve yelpazelerinin eteklerinde kurulmasının en önemli sebebi bu kaynaklardan yararlanmaktır. Yerleşmelerin bu konumları seçmesinde, hem verimli tarım arazilerinin tarım amaçlı kullanılması hem de temiz su kaynaklarından yararlanma düşüncesi yatmaktadır.

Bu konumlarda yer alan yerleşmeler çoğunlukla, düzlüklerin sona erdiği dağ yamaçlarına yakın yerlerde akarsu ve taşkınların biriktirdiği kolüvyal depolar üzerinde ve etrafında dizilmişlerdir. Binlerce yıllık yerleşme tarihimiz boyunca bu alanlar tarım açısından çok verimli yerler olmadığından isabetli bir kararla yerleşme yeri olarak seçilmişlerdir.

Kıyı yerleşmeleri, deniz, göl veya akarsu kenarlarının tercih edildiği alanlarda kurulmuşlardır. Bu tip yerleşmelerden akarsu vadilerinde kurulan yerleşmeler vadi içi, vadi boyu veya vadi tabanı yerleşmeleri olarak adlandırılmışlardır. Elverişli iklim şartları, sulardan yararlanmak, manzara güzellikleri, ulaşım kolaylıkları ve turizm etkinlikleri kıyı yerleşmelerinin yer seçiminde etkili olan başlıca sebeplerdir.

Üç tarafı denizlerle çevrili, irili-ufaklı çok sayıda akarsu ve göllerin yer aldığı Türkiye toprakları kıyı yerleşmelerinin yoğun olarak yer aldığı bir konuma sahiptir. Kıyı yerleşmelerinde en büyük risk, kenarında bulundukları deniz, göl ve akarsu vadilerinde suların yükselmesiyle yerleşim ve tarım alanlarının sular altında kalmasıdır.