ESKİ TÜRKLERDE ‘SAÇ’ KÜLTÜRÜ

Tarihi safahat sürecinde birçok kültürü etkileyen ve etkisi altında kalan Türklerde saç geleneği çok uzun yıllara dayanır ve kültürlerinde önemli bir yer tutmaktadır. Türkler sadece saça bir süs olarak veya güzelliğin simgesi olarak bakmamış, saçın rengine ve biçimine göre anlamlar yüklemiştir.

Eski Türklerde saça sadece kadınlarda değil erkeklerde de her dönemde biçimleri ve renkleriyle sosyal bir statü yüklenmiştir. Eski Türklerde saç toplumda cinsiyet, yaş, sınıf, politik bağlantılar ve dinsel fikirlere bağlı bir sembol olmuştur.

***

Eski Türklerde bilhassa da kadınlar saçlarını sonsuzluğun simgesi olarak kabul ettikleri on, on bir, kırk, kırk bir gibi rakamlarda örmüştür. Eski Türklerde kadın saçlarındaki örgü sayıları kutsal sayılar olarak kabul edilmiş olup, kendilerine uğur getireceklerine inanmışlardır.

***

Eski Türklerle ilgili ilk yazılı kaynak olarak kabul edilen Çin Hanedan tarihini anlatan Tansu’da M.S. VII. yüzyılda Çinli Budist HsuangTsang, Doğu Türk Hun İmparatorluğunu ziyareti sırasında Türklerin saçlarının uzun ve örgülü olduğunu söylerken Hun hükümdarının saçlarına ipek bir eşarp geçirip hizmetkarına ördürdüğünden bahsetmektedir.

***

Göktürklerden kalan balballarda Türklerin saçlarının uzun ve dağınık olduğu görülür. VII.-IX. yüzyılda Orta Asya’dan çıkan Türklere ait taş heykellerde erkeklerin saçlarının uzun ve örgülü olduğu görülmektedir. Eski Türklere ait saç şekilleri ile ilgili en değerli kaynak Uygurlara ait kutsal metinlerdeki resimlerdir.

***

Manihey ve Budistlere ait tapınak duvarlarındaki ikonlarda Türklerin saçları kalın örgülüler halinde örülmüş veya arkaya doğru ortadan ayrılarak dağınık halde bırakılmıştır. Eski Türklere ait saç şekillerini en ayrıntılı olarak Sogut duvarlarındaki resimler anlatmaktadır. Yine Karadeniz’in kuzeyinde ortaya çıkan ve Kıpçaklara ait heykellerde saçların genellikle üç örgülü olduğu görülmektedir.

***

VII.-X. yüzyıldan sonra Moğol baskıları sonucunda ana yurtlarından Amuderya ve Uralın batısına göç etmek zorunda kalan Türklerin saçlarının uzun ve birden fazla örgülü olduğu görülmektedir.

***

Eski Türklerdeki saç gelenekleri X. ve XI. yüzyıldan sonrada diğer Türk devletlerince de devam ettirilmiş olup, XIII. yüzyılda gerçekleşen Moğol istilasından sonra bir takım değişiklikler olsa da Eski Türklerdeki saç şekilleri daha sonraki dönemlerde bilhassa Oğuz Türkleri tarafından devam ettirilmiştir.